Φίλες και φίλοι, καλησπέρα!
Πριν απ’ όλα να εκφράσω τη χαρά μου που είμαι εδώ απόψε μαζί σας, με το «Κόντρα στο ρεύμα» στην αγαπημένη Νίκαια, ανάμεσα σε ξεχωριστούς φίλους και συντρόφους στον αγώνα για μια πιο φωτεινή και ελεύθερη ζωή.
Έχω μια ακόμα χαρά σήμερα πως βρεθήκαμε για να παρουσιάσουμε το βιβλίο «Ελεύθερες Γυναίκες». Ένα βιβλίο που θα μπορούσε να διαβαστεί με πολλούς τρόπους και κυρίως ως ένας ύμνος στα εκατομμύρια των γυναικών στον κόσμο, που η κάθε μια με τον τρόπο της, δίνει τη μάχη της για την αξιοπρέπεια και την ελευθερία. Τη δική της προσωπικά, του λαού της, των ομοφύλων της. Συνδέουμε συνήθως τα γυναικεία θέματα με τα νεότερα χρόνια και την σύγχρονη εποχή. Κι όμως από ιστορίες κακοποίησης , βιασμών, ψυχικών θανατώσεων, φόνων βρίθει ακόμα και η μυθολογία. Γιατί τι σημαίνει, π.χ., που ένα κορίτσι μετατρέπεται σε φυτό για να γλιτώσει το βιασμό της από ένα θεό (πρόκειται για τη Δάφνη και τον Απόλλωνα). Και πόσες πολλές τέτοιες ιστορίες δεν έχουμε στην ελληνική μυθολογία… Ίσως το πιο κλασικό παράδειγμα είναι η ιστορία της Δανάης. Το μαντείο των Δελφών αποκαλύπτει στον Ακρίσιο, τον πατέρα της, ότι η κόρη του θα γεννήσει γιο που θα τον σκοτώσει και θα του πάρει το θρόνο. Ο πατέρας κλειδώνει το κορίτσι σε ένα υπόγειο και το καταδικάζει σε αιώνια παρθενία (2 μορφές κακοποίησης, ο εγκλεισμός και η στέρηση της ερωτικής πληρότητας). Η Δανάη είναι όμορφη. Ο Δίας ανακαλύπτει την κόρη και την επισκέπτεται ως χρυσή βροχή. Διαπερνά τα τοιχίσατε της φυλακής, ενώνεται μαζί της και την γονιμοποιεί, όπως συμβαίνει πάντα με τα αγκαλιάσματα των θεών. Άλλη μορφή κακοποίησης… Γιατί το ερώτημα είναι: είχε η μικρή Δανάη την ελευθερία να αρνηθεί την ένωση με το θεό; Όταν ο Ακρίσιος ανακαλύπτει την εγκυμοσύνη ή μάλλον όταν ακούει το κλάμα του νεογέννητου, βάζει την κόρη του και τον εγγονό του σε ένα κιβώτιο και τους πετά στα κύματα (πρόκειται για συνήθη τακτική του αρχαίου κόσμου: για να αποφύγει κανείς το μίασμα του φόνου, έδινε δήθεν μια πιθανότητα ζωής, μια ευκαιρία. Το ξέρουμε από την Αντιγόνη, αλλά και ιστορικά από την τιμωρία του Σπαρτιάτη Παυσανία). Αυτήν και το παιδί της, το νόθο παιδί της. Μας θυμίζει κάτι: τα εγκλήματα τιμής ίσως; Την τιμωρία μουσουλμάνων γυναικών σε φονταμενταλιστικές κοινωνίες; Συνεχίζω: ο Δίας δεν κάνει τίποτε για να σώσει την ερωμένη του και το παιδί του αλλά τύχη αγαθή, τους ανακαλύπτει ο ψαράς Δίκτυς –η καλή μορφή του μύθου- αδερφός του βασιλιά της Σερίφου, Πολυδέκτη. Τους σώζει και συμπεριφέρεται με σεβασμό στην κοπέλα και ανατρέφει το παιδί της. Όμως νέα βάσανα καραδοκούν για τη Δανάη: την ερωτεύεται ο Πολυδέκτης και επειδή αυτή δεν τον θέλει, πρώτα στέλνει το γιο της σε επικίνδυνη αποστολή και δεύτερον την κυνηγά ανηλεώς αναγκάζοντάς την να καταφύγει ικέτις στο ναό του Διός. Μετρήστε πόσες μορφές κακοποιήσεων υπέστη η Δανάη. Τρομακτικό; Πολύ θα έλεγα. Η Δανάη συμβολοποιεί σύμφωνα με μια ανάγνωση του μύθου, τα πάθη των γυναικών του κόσμου.
Τις μέρες που ετοίμαζα τις σημειώσεις για την σημερινή μας συνάντηση, έπεσαν στα χέρια μου δυο κείμενα. Το ένα αφορούσε την κακοποίηση στη χώρα μας και το άλλο στην Τουρκία. Τα στοιχεία (που αφορούν το 2013) είναι συντριπτικά για το άλλο μισό του ουρανού: το 79% των κλήσεων στη γραμμή SOS 15900 αφορά την έμφυλη βία διαφόρων μορφών. Το 51% των γυναικών που υπέστησαν κακοποίηση και έδωσαν στοιχεία είναι από 25 μέχρι 54 ετών, το 14% έχει πανεπιστημιακή μόρφωση, το 49% είναι έγγαμες. Στην Τουρκία, ο Ερντογάν δηλώνει δημόσια ότι όποια γυναίκα έχει μείνει έγκυος μετά από βιασμό οφείλει να γεννήσει το παιδί ενώ ο δήμαρχος Άγκυρας Μελίχ Γκοκτσέκ πηγαίνει μακρύτερα: Γιατί πρέπει να πεθάνει ένα παιδί επειδή η μητέρα του έπεσε θύμα βιασμού αναρωτιέται. Να πεθάνει η μητέρα. Προφανώς πολλά έχουμε να κουβεντιάσουμε με τις γυναίκες της γείτονος.
Προχωρημένοι αρκετά πια η Τρίτη χιλιετία κι όμως τεράστιοι αριθμοί γυναικών υφίστανται ακρωτηριασμό των σεξουαλικών τους οργάνων. Οι στατιστικές είναι τρομακτικές μολονότι σε πολλές περιοχές αδυνατούμε να συγκεντρώσουμε στοιχεία. Στην Αιθιοπία έχουμε ποσοστά από 78-90% -οι πληθυσμοί που ασκούν την πρακτική είναι και μουσουλμανικοί και χριστιανικοί- 90% στην Ερυθραία, 94% στο Μάλι, 98% στη Σομαλία, ενώ το ποσοστό κατεβαίνει στο 50% στην Κένυα. Θεωρητικά πολλές αφρικανικές χώρες έχουν βάλει στόχο την μείωση των ποσοστών αν όχι την εξάλειψη του φαινομένου, ωστόσο τα πράγματα δεν δείχνουν να βελτιώνονται αρκετά. Στις φονταμενταλιστικές ισλαμικές χώρες οι γυναίκες εκτελούνται με το παραμικρό, ενώ η περίφημη οργάνωση Μπόκο Χαράμ θεωρεί έγκλημα την εκπαίδευση των κοριτσιών και απάγει και πουλά μαθήτριες σχολείων μαζικά.
Για την Ευρώπη τα πράγματα δεν είναι καλύτερα: Μία στις τρεις γυναίκες στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πέσει θύμα σωματικής ή σεξουαλικής επίθεσης, σύμφωνα με τη μελέτη του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. Τα ποσοστά είναι μεγαλύτερα στις σκανδιναβικές χώρες, αλλά το γεγονός ότι η Σλοβενία εμφανίζεται ουραγός στη βία ενάντια στις γυναίκες μας κάνει να αποδίδουμε τα χαμηλά ποσοστά σε κάποιες χώρες με … παράδοση βίας, όπως η Πολωνια, στο γεγονός ότι οι γυναίκες δεν απευθύνονται εύκολα στις υπηρεσίες ή δεν υπάρχει καν ικανός αριθμός τέτοιων υπηρεσιών. Το τράφικιν στην πολιτισμένη μας Δύση φτάνει σε δυσθεώρητα ύψη, στην ανεργία οι γυναίκες είναι πρωταθλήτριες, ενώ χρειάζεται να καταφύγουμε στις ποσοστώσεις για να εξασφαλίσουμε την συμμετοχή γυναικών σε όργανα κάθε είδους … Ω, είναι τόσα πολλά τα πάθια των γυναικών του κόσμου
Οι γυναίκες έχουν να αγωνιστούν για πολλά. Το βάθεμα της κρίσης, η επέλαση του πιο σκληρού καπιταλισμού των τελευταίων 50 χρόνων που αφαίρεσε το μεγαλύτερο μέρος των εργασιακών μας δικαιωμάτων, αυτό το ίδιο το δικαίωμα στην εργασία, η ενίσχυση των ανεξέλεγκτων πλέον φονταμενταλισμών της ανατολής (ΙΣΙΣ) αρχικά από τις ΗΠΑ με σκοπό τον γεωπολιτικό έλεγχο της Μέσης Ανατολής, οι βίαιες πολεμικές συγκρούσεις ακόμα και στην γειτονιά μας (Ουκρανία) δυσχεραίνουν όλο και πιο πολύ τη θέση των γυναικών, δημιουργούν αρνητικά στερεότυπα, επαναφέρουν ενισχυμένες και ανανεωμένες προκαταλήψεις και ιδεολογήματα για το ρόλο της γυναίκας αν όχι για την ίδια της την ύπαρξη. Γι’ αυτό το βιβλίο των Ωρίν Κρεμιέ και Ελέν Ζυλιέν για το οποίο μιλάμε σήμερα είναι πολύ επίκαιρο.
Πρώτον γιατί επαναφέρει μερικά πολύ κρίσιμα ερωτήματα όπως: τη διπλή διασύνδεση του γυναικείου ζητήματος με την ταξική διάρθρωση της κοινωνίας και παράλληλα με την πατριαρχική δομή των κοινωνιών ανατολής και δύσης, την διαπολιτισμικότητα των γυναικείων προβλημάτων και την ιδιαίτερη μορφή που παίρνουν ανά κοινωνία και ανά πολιτισμική παράδοση. Είναι ένα βιβλίο που μιλάει για τις γυναίκες του κόσμου και όχι για την γυναίκα, δηλαδή για μια αφαίρεση που απλώς δεν υπάρχει. Και τέλος, είναι ένα βιβλίο που μολονότι μιλά για δύσκολα ζητήματα, για σκληρούς αγώνες, για πόνους και βάσανα έξω από το νου του ανθρώπου πολλές φορές, δεν αφήνει πικρή γεύση, δεν είναι καν καταγγελτικό. Είναι ένα βιβλίο δυνατό και αισιόδοξο, που το συμπέρασμά του είναι πως η αγωνιστικότητα και το πάθος κι αν δεν φέρνουν την νίκη, ανοίγουν δρόμους για την κατάκτησή της. Πως οι μόνοι χαμένοι αγώνες είναι αυτοί που δεν δόθηκαν.
Οι δυο γαλλίδες δημοσιογράφοι διάλεξαν με προσοχή τα πρόσωπα που συνεντευξιάζονται ώστε να καλύπτουν μια μεγάλη σειρά θεμάτων και να καλύψουν ένα ευρύ φάσμα γυναικείων προβλημάτων σε όλο τον κόσμο. Έπειτα τις παρακολούθησαν από κοντά, τις γνώρισαν, τις εκτίμησαν και τις έφεραν κοντά σε μας επίσης. Σκιτσάρισαν τα πορτραίτα τους με ευαισθησία και ειλικρίνεια, προσπαθώντας να ισορροπήσουν τη γυναίκα στην ανθρώπινη πλευρά της, στην ζωή της και την καθημερινότητά της αλλά και την αγωνίστρια. Σχολιάζουν διακριτικά με λεπτές παρατηρήσεις τη ζωή, τη δράση και τα λόγια των 14 γυναικών, παρεμβάλουν αναγκαίες διευκρινήσεις, λιγοστά ιστορικά στοιχεία ακόμα λιγότερες δικές τους πολιτικές παρατηρήσεις. Η μεγάλη εικόνα βγαίνει μέσα από τα παραθέματα των συζητήσεων που είχαν με τις γυναίκες αυτές. Απέφυγαν την αγιογραφία που είναι ο μέγας κίνδυνος σε τέτοιες περιπτώσεις και δεν δίστασαν να απλώσουν την έρευνά τους και στην προσωπική τους ζωή: αυτό άλλωστε είναι πραγματικά η γυναικεία οπτική, το δημόσιο και το ιδιωτικό σε αγαστή σύμπραξη, σε διαλεκτική σχέση. Έτσι το βιβλίο γίνεται γλαφυρό και οι προσωπικότητες που περιγράφονται είναι ζωντανές και πολύπλευρες.
για λόγους που περιγράφει με πολύ απλά λόγια η Ζενεβιέβ Σεβρέν της Διεθνούς Αμνηστίας της Γαλλίας, υπό την αιγίδα της οποίας τελεί το βιβλίο και η οποία έχει βοηθήσει όλες τις γυναίκες που περιλαμβάνονται σ’ αυτό, Η Ζενεβιέβ Σεβρέν λοιπόν, στο πρόλογο που έγραψε για το βιβλίο αναφέρει: «Εδώ κι έναν χρόνο έχουμε ξεκινήσει έναν αγώνα για όλες αυτές τις γυναίκες. Βρίσκονται μακριά μας, όμως είναι και δίπλα μας. Μερικές φορές είναι δύσκολο να προφέρουμε τα ονόματά τους, όμως είναι σαν εμάς. Δεν έχουν την ίδια καθημερινότητα με εμάς, τις δικές μας ανάγκες και επιθυμίες ούτε τις δικές μας ιδέες, όμως μοιράζονται μαζί μας κάτι το ουσιαστικό: το δικαίωμα για μια ανθρώπινη ζωή που πρέπει να έχει μια γυναίκα ελεύθερη και υπεύθυνη».
Ας τις γνωρίσουμε από κοντά κι ας αναφέρουμε ενδεικτικά το θέμα που απασχολεί την κάθε μια: Η Αϊσατά από το Μαλί μιλά για την εκτομή της κλειτορίδας, μια βίαιη πρακτική ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων που εφαρμόζεται σε πάρα πολλές χώρες της Αφρικής, λίγες της Ασίας και ακόμα λιγότερες της Μ. Ανατολής. Πρόκειται για ένα αρχαίο έθιμο μύησης που επιβιώνει μέχρι σήμερα. Η αφετηρία του χάνεται στα βάθη των αιώνων της αφρικανικής παράδοσης. Σύμφωνα με έναν αρχέγονο μύθο του Μαλί, σε κάθε ανθρώπινο ον τη στιγμή της γέννησής του υπάρχει και το αρσενικό και το θηλυκό φύλο. Στον άνδρα το θηλυκό βρίσκεται στην ακροβυστία, και στη γυναίκα το αρσενικό βρίσκεται στην κλειτορίδα. Έτσι, με την περιτομή και την κλειτοριδεκτομή αντίστοιχα, συντελείται σωματικά και κοινωνικά το πέρασμα των παιδιών στην ενηλικίωση, και ο άνδρας και η γυναίκα πια θεωρούνται έτοιμοι να παντρευτούν. Φυσικά η κλειτοριδεκτομή δεν έχει καμιά σχέση με την περιτομή, γιατί πρόκειται για πολύ οδυνηρή επέμβαση που γίνεται με πρωτόγονα μέσα και αφήνει πίσω της νεκρές παιδούλες αλλά ευθύνεται και για πολλούς θανάτους αργότερα. Η Αϊσατά λέει «Ο άντρας φοβάται ότι αν η γυναίκα γνωρίσει την ηδονή, θα τον εξουσιάσει». Η ίδια ξεκίνησε ένα προσωπικό αγώνα για να σβήσει τις μνήμες και να βοηθήσει να σταματήσει αυτό το μακέλεμα, στη χώρα της και αλλού.
Τον βιασμό προσεγγίζει με διεισδυτικό τρόπο η Ίτα Φάτια Νάντια από την Ινδονησία. Αποτρόπαιο έγκλημα με αποτελέσματα στο θύμα του που εκτείνονται στο διηνεκές. Το σώμα πεθαίνει αλλά πιο γρήγορα πεθαίνει η ψυχή. Τα σημάδια δεν σβήνουν ποτέ. Από την αρχαιότητα χρησιμοποιήθηκε σαν όπλο. Οι στρατιώτες βιάζουν τις γυναίκες των αντιπάλων τους για να εκδικηθούν τους άντρες τους, να τους τιμωρήσουν, να τους εξευτελίσουν, να σπείρουν παιδιά στα κορμιά των γυναικών μιαίνοντας την φυλετική και εθνική συνέχεια. Μόνο που ο πόνος είναι πάνω στο γυναικείο κορμί και στη γυναικεία ψυχή. «Στη ζωή της Ίτα Φάτια Νάντια ήλθαν τα πάνω κάτω το 1988, γράφει η Ζυλιέν και συνεχίζει. Αυτή η κοντή γυναίκα των σαράντα πέντε χρόνων, αγωνίστρια των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και των γυναικείων ζητημάτων στην Ινδονησία, υπήρξε ο τρομοκρατημένος μάρτυρας των αντι-κινεζικών πογκρόμ του 1998, που διαπράχτηκαν κατά τη διάρκεια της πτώσης του δικτάτορα Σουχάρτο. Βοήθησε γυναίκες εφήβους, μικρά κορίτσια τα οποία είχαν βιαστεί από τις στρατιωτικές δυνάμεις· μερικά πέθαναν στα χέρια της. Αυτά τα γε-γονότα τη σημάδεψαν μια για πάντα. Από τότε, μάχεται για να καταγγείλει κάθε μορφή βίας που υφίστανται οι γυναίκες στη χώρα της».
Τα εγκλήματα τιμής στο Πακιστάν υπενθυμίζει η δικηγόρος Άσμα Γιαχαντζίρ. Γυναίκες που δολοφονούνται βίαια από αρσενικά μέλη της οικογένειάς τους γιατί παρέβησαν τους αβυσαλέους νόμους που περιορίζουν τις γυναίκες και ορίζουν την μοίρα τους: είναι αντικείμενα πόθου, προκαλούν την αμαρτία, πρέπει να χάνονται, να διαγράφονται , να πεθαίνουν. Οι αγώνες της Γιαχαντζίρ πηγαίνουν πολύ μακριά απαιτούν ελευθερία, ανεξιθρησκία, δημοκρατία.
Η Σιχέμ Μπενσεντρίν έζησε απίστευτες διώξεις στην Τυνησία του Μπεν Αλί επειδή μίλησε για την ελευθερία των γυναικών, για το δικαίωμά τους στον ελεύθερο λόγο, έπρεπε πάση θυσία να σταματήσουν την έκδοση ενός περιοδικού για το γυναικείο ζήτημα και αργότερα να κατεβάσουν μια αντίστοιχη ιστοσείδα. Η Βέρα Σιράουα πέρασε μεγάλο μέρος της ζωής της στη φυλακή σε άθλιες συνθήκες για τους αγώνες της να φέρει ελευθερία στην πατρίδα της, το Μαλάουϊ. Η Σοφία Υ. . στη Γαλλία αγωνίστηκε με νύχια και με δόντια να ξεφύγει από τον εφιάλτη των ναρκωτικών και των παρεπόμενων της χρήσης, δηλαδή παραβατικότητα και ειδικά πορνεία, κέρδισε την αξιοπρέπειά της, τα παιδιά της και μια ζωή με μέλλον που δίνει το δικαίωμα του ονείρου σε πολλές ομόφυλές της και όχι μόνο. Ενώ η συμπατριώτισσά της Κριστίν Κ. έζησε τον εφιάλτη της ενδοοικογενειακής βίας και σήμερα μάχεται για τα δικαιώματα των γυναικών, για να σπάσει η σιωπή, για να δικαιώνονται τα θύματα που δύσκολα καταγγέλλουν αφού το νομικό σύστημα ακόμα και μιας ευρωπαϊκής χώρας δύσκολα δικαιώνει τις γυναίκες.
Για την Άντζελα Ντέηβις δεν χρειάζεται να πούμε πολλά. Ιέρεια του αγώνα της απελευθέρωσης των Μαύρων και κομμουνίστρια, η αμερικανίδα ακτιβίστρια έχει πολυδιάστατο έργο και τα ενδιαφέροντα της εκτείνονται από το φεμινισμό και το Μαρξισμό, στην Κριτική Θεωρία και τις Αφροαμερικανικές σπουδές. Ωστόσο κεντρική θέση κατέχει η ανάλυσή της για αυτό που ονομάζει «σωφρονιστικοβιομηχανικό σύμπλεγμα» (prison industrial complex) στις Ηνωμένες Πολιτείες. Επιστρέφει συχνά στη σχέση ανάμεσα στη δημιουργία των φυλακών και τη ζήτηση για φτηνά εργατικά χέρια στον καπιταλισμό αλλά και την αδιάρρηκτη συνέχειά τους με την ιστορία και τους θεσμούς της δουλείας στην Αμερική. Για τις ιδέες της κυνηγήθηκε, έχασε τη δουλειά της στο UCLA, φυλακίστηκε. Αποτελεί σημαντικό σημείο αναφοράς στο παγκόσμιο κίνημα των δικαιωμάτων. Τελευταία η 70χρονη Ντέϊβις έκανε μια δήλωση για την Ελλάδα: "Έχοντας συμμετάσχει στους αγώνες για την κοινωνική δικαιοσύνη για πολλά χρόνια και με ένα παγκόσμιο κίνημα αλληλεγγύης στο πλευρό μου όταν υπήρξε ανάγκη, με πολλούς ανθρώπους στην Ελλάδα να έχουν εμπλακεί στην καμπάνια για την απελευθέρωσή μου πολλές δεκαετίες πριν, τώρα όταν βλέπω το ελληνικό κίνημα να παλεύει με τέτοιο πάθος ενάντια στα μέτρα λιτότητας που προσπαθούν να του επιβάλλουν, θεωρώ ότι βρίσκεται στην πρωτοπορία της παγκόσμιας αλλαγής. Σε όλο τον κόσμο, από την Αίγυπτο μέχρι το Ουισκόνσιν κι άπ' τη νότια Αμερική μέχρι την Ελλαδα και τη Νέα Υόρκη οι λαοί ξεσηκώνονται και παλεύουν. Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα στιγμή και θα ήθελα να σας μεταφέρω εξ ονόματος όλων όσων παλεύουν εδώ στις ΗΠΑ τη βαθύτατη αλληλεγγύη μας στο λαό της Ελλάδας."
Η Βιβιάν Ντιάζ από την Χιλή συνειδητοποιήθηκε μέσα από την αναζήτηση του αγνοούμενου πατέρα της και ξεκίνησε ένα αγώνα για την αποκατάσταση των θυμάτων της δικτατορίας του Πινοσέτ και την τιμωρία όσων ενεπλάκησαν στο αιματοκύλισμα της Χιλής. Τις βιαιότητες στην Τσετσενία καταγγέλλει η Ελίζα Μουσάεβα, την θρησκευτική ελευθερία διεκδικεί η θιβετιανή Νγκαουάγκ Σανγκντρόλ. Η περίφημη συγγραφέας Αρουντάτι Ρόι περιγράφει με παρρησία την χώρα της, την Ινδία, διακινδυνεύοντας διώξεις για το ελεύθερο πνεύμα της. Το βιβλίο κλείνει με την κούρδισσα Λεϊλά Ζάνα, την περίφημη βουλευτή που έζησε πολλά χρόνια στις φυλακές για τους αγώνες για ένα ελεύθερο Κουρδιστάν.
Οι περιπτώσεις των γυναικών που αποτελούν το βιβλίο μπορεί να εγείρουν έντονες πολιτικές συζητήσεις. Έχουν συγκεκριμένες θέσεις για τα προβλήματα των χωρών τους, για τους αγώνες των λαών τους, θέσεις που μπορεί να συζητηθούν σοβαρά και να παρουσιαστούν αντεπιχειρήματα. Όλες όμως έχουν ένα κοινό στοιχείο πολύ σημαντικό: το πείσμα, τη δύναμη και την αγωνιστικότητα των γυναικών που παλεύουν για τις ομόφυλές τους και κατ’ επέκταση για ολόκληρο τον κόσμο και την ελευθερία του.
η φωτογραφίες είναι απο τον ιστότοπο "Η Κοκκινια μας" και απο τον Κυριάκο Νικολαίδη .
